Er is weer eens gedoe over een fictief personage.
Begin juli 2025 kwam de nieuwe Superman-film uit, onder regie van James Gunn (de film is overigens goed ontvangen).
In een interview met The Times of London zei Gunn: “Superman is the story of America. An immigrant that came from other places and populated the country, but for me it is mostly a story that says basic human kindness is a value and is something we have lost. Yes, it plays differently, but it’s about human kindness and obviously there will be jerks out there who are just not kind and will take it as offensive just because it is about kindness, but screw them.”
En dat viel, zeker tegen de achtergrond van Trumps harde aanpak van immigranten in de VS, niet goed bij MAGA-aanhangers en andere rechtse conservatievelingen, die klaagden dat hen een ‘ideologie’ werd opgedrongen en film spottend ‘Superwoke’ noemden.
De ophef is om meerdere redenen bizar te noemen.
- Superman (Kal-El) is feitelijk een immigrant. Hij is afkomstig van een andere planeet, Krypton. Toen duidelijk werd dat Krypton zou vergaan, stuurden zijn ouders hem als baby naar de aarde om hem te redden (afgeleid van Mozes, die door zijn ouders in een mandje in de Nijl werd gezet). Hij komt terecht in een vreemd land, wordt opgevangen door fijne mensen, groeit op in Kansas en krijgt een nieuwe identiteit: Clark Kent. Hij leert de gebruiken, taal en waarden van zijn nieuwe thuis en probeert zich aan te passen.
- Superman is het breinkind van immigranten: Jerry Siegel was de zoon van Joodse immigranten uit Litouwen, en Joe Shuster kwam uit een Joods gezin met roots in Nederland en Oekraïne. Ze creëerden Superman in 1938 als symbool van hoop in een tijd van depressie, opkomend fascisme en antisemitisme.
- De VS, waar de ophef (natuurlijk) begon, is opgebouwd uit generaties van immigranten – met uitzondering van de oorspronkelijke bewoners, de Native Americans.
- Gunns uitspraak, dat basale medemenselijkheid een waarde is die we zijn verloren, klopt. Waarden als empathie, compassie, vriendelijkheid, behulpzaamheid, geduld, nuance, bescheidenheid en respect werden ooit universeel als ‘goed’ beschouwd, en hun tegenhangers als ‘slecht’. Sprookjes, en later (superhelden)films, worden al generaties lang ingezet om kinderen het verschil tussen goed en kwaad, en de basisprincipes van menselijkheid en rechtvaardigheid aan te leren – die tegenwoordig worden afgedaan als ‘woke’.
Veel (extreem)rechtse conservatieven noemen zichzelf christen, maar dat wringt: de Bijbel is immers een van de oudste bronnen die waarden als empathie, bescheidenheid, medemenselijkheid en naastenliefde uitdraagt. Hoe kun je jezelf een volgeling van dat boek noemen als je haat verspreidt? Wat het extra paradoxaal maakt: ze klagen dat hen ‘een ideologie wordt opgedrongen’ – maar het is dezelfde ideologie die ze zeggen te geloven.
Het is niet voor niets dat er zoveel manieren zijn waarop we worden herinnerd aan de ‘goede’ waarden, we hebben namelijk eeuwen aan bewijs dat ze werken: in de samenlevingen die ze omarmen, zijn de mensen over het algemeen gelukkiger. Dat is niet alleen fijn voor die mensen, maar ook voor bijvoorbeeld de economie: gelukkige mensen zijn productiever, doen een minder groot beroep op de zorg en zijn minder geneigd anderen kwaad te doen.
In films en sprookjes hebben we een held en een schurk. Superman strijdt voor het algemeen belang, voor mensen, ongeacht waar ze vandaan komen. Zijn tegenhanger? Die zaait verdeeldheid, verheerlijkt macht en verpakt hufterigheid in patriottisme. In een tijd waarin medemenselijkheid wordt weggezet als zwakte, is het lastig geworden om helden van schurken te onderscheiden. We hebben als tegenhanger van de Trumps van deze wereld dus wel degelijk een Superman nodig als herinnering aan wat goed is, en als spiegel voor wie het vergeten is…
—
PS: we noemen mensen die hangen aan oude waarden ‘conservatief’. Is ‘woke’ zijn dan het nieuwe conservatief?
