Regie: Rodney Ascher
De titel verwijst naar kamer 237, een kamer in het Overlook Hotel waar The Shining (1980) onder regie van Stanley Kubrick op basis van het boek van Stephen King, zich afspeelt. De film is erg indringend en er zijn heel veel details in te zien, daarnaast was Kubrick Joods en hoogst intelligent (hij had een IQ van 200 en was een begaafd schaker) en cultiveerde een aura van geheimzinnigheid om zichzelf en zijn films heen. Die combinatie zorgde ervoor dat er een hele subcultuur is ontstaan van mensen die verborgen boodschappen zien in zijn films, en dan met name The Shining. Deze documentaire laat een aantal van die mensen aan het woord, geïllustreerd door beelden uit andere, veelal Kubrick’s, films.
Als je een kijkje in het brein van een complottheoreticus wil nemen is dit de perfecte gelegenheid. Ook voor liefhebbers van The Shining en filmliefhebbers in het algemeen is dit een fijne documentaire: om te kunnen laten zien wat er wordt bedoeld met een theorie wordt de film helemaal uit elkaar gehaald en wordt elk detail, zowel in beeld, dialoog als techniek, uitvoerig besproken. Continuïteitsfoutjes zijn ineens geen foutjes maar intentioneel. Sommige dingen zijn volgbaar, sommige dingen vergezocht. Er komen verschillende theorieën langs, zoals die waarin Kubrick The Shining zou hebben gebruikt om te onthullen dat hij was ingehuurd door de overheid om in het geheim het filmpje over de maanlanding te maken, of dat The Shining eigenlijk over de Holocaust gaat, of over de Amerikaanse genocide van de oorspronkelijke Amerikaanse bevolking.
Ik moet eerlijk bekennen dat ik niet meteen zag waarom Kubricks joods-zijn iets te maken had met de verschillende theorieën tot ik er wat artikelen over las waardoor ik me realiseerde hoe rijk de joodse cultuur is aan verhalen, zoals hier bijvoorbeeld wordt uitgelegd: “Kubrick kan gezien worden als een ‘talmoedische’ filmmaker. De film die zich het meest leent voor een joodse midrasj, talmoedische of kabbalistische lezing of denkwijze is The Shining. Het verhaal kan bijvoorbeeld gezien worden als een meditatie op Genesis 22, bekend als De binding van Isaäk, waarin Abraham (Jack in de film) bereid is zijn enige zoon (Danny) op te offeren op aanwijzing van een onzichtbare hogere macht (het hotel). Daarnaast suggereert de circulaire structuur van de film zowel een hiernamaals als een metempsychose [zielsverhuizing] of een reïncarnatie. Jack kan daarom worden gezien als een dibboek, een soort demon in de joodse mythologie, die zich heeft gehecht aan een verloren, dode ziel die om de een of andere reden niet succesvol heeft kunnen overgaan. De demon leidt de afvallige ziel vervolgens naar het lichaam van een levend persoon, waardoor het een toevluchtsoord krijgt en de demon de kans krijgt om het lichaam van de bezetene over te nemen. Dit zou verklaren waarom Jack ‘altijd de huisbewaarder is geweest’ en griezelig veel weet over het Overlook Hotel (zoals zou kunnen worden afgeleid uit opmerkingen als ‘though I had been here before […] as though I knew what was going to be around every corner.’) Dat zou ook verklaren waarom hij op de foto uit 1921 staat die aan het einde van de film te zien is: is dat de echte Jack die is overleden, maar wiens ziel zich heeft gehecht aan het lichaam van de huidige huisbewaarder?” (uit Kubrick and the Paranoid Style: Antisemitism, Conspiracy Theories, and The Shining – Nathan Abrams in Senses of Cinema, 2020)
Andersom is een film bijna altijd te herleiden naar religieuze verhalen en mythen in het algemeen, omdat in die verhalen altijd gebruik gemaakt wordt van een aantal vaste universele thema’s die we als houvast gebruiken om de wereld te ordenen en te begrijpen en goed en kwaad van elkaar te onderscheiden. Daarnaast is in de documentaire goed te zien hoe perceptie wordt bepaald door de waarnemer, en soms meer over de waarnemer zegt dan over het onderwerp. Eigen angsten en (maatschappelijke) trauma’s worden geprojecteerd en door middel van een zelfbedacht narratief verwerkt. Er zit ook een element van troost in om te bedenken dat een maker iets heeft bedacht om jou iets duidelijk te maken, waardoor je het gevoel krijgt dat je speciaal bent en niet de enige.
Het mag duidelijk zijn: het is een uitermate interessante en vermakelijke documentaire die aanzet tot nadenken – en om The Shining nog maar eens te gaan kijken.
