Op 23 augustus 2020 zou River Phoenix 50 zijn geworden – als hij in 1993 niet op de stoep voor Johnny Depp’s club, The Viper Room, was overleden door een overdosis. Hij was pas 23 jaar oud.
River, vernoemd naar de river of life uit het boek Siddhartha (1922) van Hermann Hesse, was het eerste kind van Arlyn ‘Heart’ Dunetz en John Lee Bottom, die elkaar hadden ontmoet toen Arlyn in Californië aan het liften was. In 1969 trouwden ze, en in 1970 werd River Jude Bottom geboren – zijn tweede naam komt van het nummer Hey Jude van The Beatles. Niet lang nadat hun tweede kind, Rain Joan of Arc Phoenix (1972) geboren werd sloot het gezin zich aan bij The Children of God. Om geld voor de sekte te verdienen en het geloof uit te dragen, reisde het gezin rond binnen de Verenigde Staten maar ook daarbuiten, wat ook terug te zien is aan de geboorteplaatsen van de volgende kinderen: Joaquin ‘Leaf’ Rafael werd in 1974 San Juan, Puerto Rico geboren, en Liberty (doopnaam Libertad) Mariposa in 1976 in Caracas, Venezuela. Ze werkten als fruitplukkers of bedelden op straat geld bij elkaar door de kinderen in te zetten als straatmuzikanten: Rain zong, terwijl River haar begeleidde op gitaar. Hun jongste en laatste kind, Summer Joy, werd weer op Amerikaans grondgebied (Winter Park, Florida) geboren in 1978. Geen van de kinderen had ooit een school van binnen gezien. Uiteindelijk verlieten ze The Children of God toen de organisatie seks als middel om leden te werven begon te promoten en vestigden zich in Californië. Om hun nieuwe start te symboliseren veranderden ze hun achternaam in Phoenix. Arlyn nam een baan als secretaresse bij NBC en John ging aan het werk als buitenarchitect.
De vier kinderen stonden op een straathoek van Los Angeles liedjes te zingen voor kleingeld toen ze werden ontdekt door agent Iris Burton, die zo van ze onder de indruk was dat ze aanbood ze alle vier te vertegenwoordigen. River, pas tien jaar oud, begon met commercials voor Mitsubishi, Ocean Spray en Saks Fifth Avenue, en al snel kregen de vier kinderen een contract bij Paramount Pictures waar River en Rain begonnen als publieksopwarmers bij de kindershow Real Kids, gevolgd door prominentere rollen in de show Fantasy en kleine rollen voor River in verschillende series. Al op zijn veertiende maakte hij zijn speelfilmdebuut in het matig ontvangen Explorers (1985) met Ethan Hawke, om het jaar erna definitief door te breken met zijn rol als Chris in Stand By Me (dat overigens gebaseerd is op een kort verhaal van Stephen King) en die van Charlie in The Mosquito Coast. Andere successen waren Indiana Jones and the Last Crusade (1989) en Running on Empty (1988) waar hij een Oscarnominatie voor kreeg. Zijn beste rol was waarschijnlijk die van Mike in My Own Private Idaho (1991) waar hij verschillende filmprijzen voor kreeg.
River Phoenix wordt beschouwd als een van de grootste talenten van zijn tijd, maar hoewel zijn filmcarrière het meeste geld opbracht voor zijn familie, was zijn grote liefde die voor zijn muziek. Hij was zanger, tekstschrijver en gitarist. In 1988 richtte hij samen met zijn zus Rain de band Aleka’s Attic op. Op het PETA-benefietalbum Tame Yourself staat het eerste door Aleka’s Attic uitgebrachte nummer: Across the way. In 1986, terwijl hij werkte aan de film A Night in the Life of Jimmy Reardon, schreef hij het nummer Heart to Get, dat uiteindelijk gebruikt zou worden in de director’s cut. Het nummer Too Many Colors van Aleka’s Attic is te horen in de film My Own Private Idaho, maar staat niet op de soundtrack van de film. River zingt alle nummers in de film The Thing Called Love (1993) zelf en schreef een nummer voor de film: Lone Star State of Mind. Het was op de set van die film dat hij een relatie kreeg met Samantha Mathis.
River was goed bevriend met Red Hot Chili Peppers-gitarist John Frusciante. River is te horen op het tweede soloalbum van de Peppers in de nummers Height Down en Well, I’ve Been. Aleka’s Attic heeft voor Rivers dood een volledig album opgenomen: Never Odd or Even. Michael Stipe (R.E.M.) heeft de rechten van het album gekocht, maar het is tot op heden niet officieel uitgegeven (maar wel op internet te vinden en te beluisteren).
Pas in 2018 verbrak Samantha Mathis in een interview met The Guardian haar stilzwijgen rond de dood van haar lief van destijds. Op de noodlottige avond zouden River, zijn vriendin Samantha, broer Joaquin en zus Rain even langs de Viper Room gaan, maar eenmaal aangekomen vroegen vrienden van River of hij een paar nummers met ze mee wilden spelen. Hij vroeg Samantha of ze dat goed vond, maar dat vond ze niet – ze voelde dat hij niet in zijn normale doen was. Wat ze niet wist is dat hij de dagen ervoor al met John Frusciante aan drugs aan het bingen was geweest en nauwelijks had geslapen. Ze was van streek en ging naar het toilet, en toen ze weer naar buiten kwam zag ze dat River en een andere man ogenschijnlijk een handgemeen hadden en door een portier door een zijdeur naar buiten werden gezet. Toen ze achter ze aanging zag ze River met stuiptrekkingen neervallen op de stoep. “Wat heb je gedaan? Wat hebben jullie gebruikt?” schreeuwde ze tegen de andere man. “Laat ‘m met rust, je verpest z’n high.” antwoordde hij. Mathis probeerde wanhopig de club weer in te komen om om hulp te vragen, maar de zijdeur was dicht. Ze rende om het gebouw heen en via de hoofdingang naar binnen op zoek naar zijn broer en zus, waarop de drie weer terug renden naar River. Joaquin, toen pas 19 jaar oud, belde huilend 911. Het korte, maar hartverscheurende gesprek werd meteen naar de media gelekt en is nog steeds op internet te vinden. Toen de hulpdiensten eindelijk arriveerden had River geen hartslag meer. Hij was overleden aan een overdosis heroïne en cocaïne.
Vóór zijn overlijden werkte River met de Nederlandse regisseur George Sluizer aan Dark Blood, die na gedoe over rechten en problemen met de Phoenix-familie uiteindelijk in 2012 alsnog werd uitgebracht. De film werd helaas niet bijzonder goed ontvangen. Sluizer overleed in 2014. Ook was River gecast voor de rol van Malloy in Interview with a Vampire (1994), maar de opnamen waren nog niet gestart. Zijn rol werd overgenomen door Christian Slater.
In 2020 verwelkomden Joaquin Phoenix en Rooney Mara een zoon, die ze vernoemden naar River.
Commercial voor Ocean Spray, 1982
Fragment met River uit Family Ties (serie), 1985
